Servis periyodu bir ineğin doğum yaptıktan sonra başlayıp gebe kalıncaya kadarki geçen süredir. Bu süre bir işletmenin karlılığı ile direk ilgilidir. İşletmenin günlük gelirinde ani değişiklikler olmadığı için döl veriminin uzamasındaki kayıplar çoğunlukla göz ardı edilmektedir.
Sütçü sürülerde parametrelerin ideal hedeflere ulaştırılabilmesi için sürü sağlığı kontrol programlarının titizlikle uygulanması ülke ekonomisi ve hayvancılık sektörü için büyük önem taşımaktadır. Bir işletmede;
- Doğumlar arası süre 400 günü aşıyor ise,
- Doğum-gebelik süresi 120 günden fazla ise,
- İlk aşımda gebelik oranı %50 den düşük ise,
- Gebelik başına tohumlama sayısı 2 den fazla ise,
- İşletmedeki hayvanların 1/3 ünde gebelik başına 3 den fazla tohumlama gerekiyor ise,
bu işletmede problem var demektir.
BİR İŞLETME AŞAĞIDAKİ PARAMETRELERDE OLMALIDIR
|
Buzağılama Aralığı |
365 Gün |
|
Servis Periyodu |
90 Günden Az |
|
Doğum İlk Tohumlama Aralığı |
70 Günden Az |
|
İlk Tohumlamada Gebe Kalma Oranı |
%60 |
|
Gebelik Başına Tohumlama Sayısı |
1.5 Dan Az |
|
Atık Oranı (45- 265 Günler Arası) |
%3 Den Az |
|
Doğum İle İlgili Problemler (güç doğum, süt humması,sonun atılamaması, rahim iltihabı, kistik yumurtalık |
% 20 Den Az |
Bir ineğin en çok süt verdiği dönem erken laktasyonda yani taze buzağılı iken verdiği dönemdir. Doğumu izleyen 45-60 günlerde inek süt verimi o laktasyon döneminin en yüksek seviyelerine çıkar. Doğru bir beslenme ile bu seviyesini bir süre koruduktan sonra yavaş yavaş azalmaya başlar.
Doğumu izleyen 9. ve 10. aylarda en alt seviyelerine iner. Hayvan gebe kalmış ise bu dönemde kuruya ayrılır. Eğer gebe kalmamış ise bu alt seviyelerden ve giderek daha da azalarak hayvan sağılmaya devam eder.
3-Dölverim Kayıplarının Sebepleri:
Beslenme Yanlışları
- Enerjice Eksik Veya Fazla Besleme
- Proteince Eksik Yada Fazla Besleme
- Vitamin Ve Mineral Madde Eksiklikleri
- İneklerin Verimlerine Göre Beslememesi
- Kuru Dönem Beslenme Yanlışlıkları
Beslenme Yanlışları
A- Enerjice eksik veya fazla besleme :
Süt ineklerinde süt üretim miktarı onların mevcut enerji rezervine bağlıdır. Yetersiz enerji alımı durumunda üretimin devamı için vücut rezervlerine başvurulur. Öncelikle yağlar kullanılır. Bu şekilde erken laktasyon döneminde önemli sayılabilecek kilo kaybı şekillenir.
Yapılan araştırmalar rasyonlardaki enerji oranının arttırılması ile dölveriminin arttığı görülmüştür.
Eksik enerjili beslenmede ilk ovulasyon aralığı uzun olur. Düzeltilmesi ile birlikte yumurtalıklarda aktivite başlar.
Enerji yetersizliğinin yumurtalık fonksiyonları üzerine olumsuz etkisi vardır.
Bu durumlarda yumurtalık fonksiyon bozukluğu olarak kabul edilen sakin kızgınlık ve hiç kızgınlık göstermeme olguları, kızgınlık düzensizlikleri, yumurtlama gecikmeleri gibi belirtiler gösterir.
Enerjice fazla beslenen ineklerde yağlanma ile birlikte kısırlık ile ilişkili çeşitli hastalıkların oluşmasına ve yağlı inek sendromuna hazır hale gelir.
B-Proteince eksik yada fazla besleme :
Protein büyüme, yaşlanan dokuların tamiri, süt üretimi ve buzağının ana karnındaki gelişimi için gerekli bir besin maddesidir.
Protein eksikliği yem tüketiminin azalmasına, ilk kızgınlığın gecikmesine ve enerji eksikliğinde görülen eksikliklerin ortaya çıkmasına neden olur.
Protein fazlalığı ise servis periyodunun uzamasına direk etkilidir. Yüksek proteinli yemler hayvanlara ilk verildiğinde süt miktarını arttırması nedeni ile ihtiyaçlarından fazla verilmektedir. Yüksek proteinli yemler ve pamuk tohumu küspesi gibi çok kullanılan protein kaynakları hayvanlara fazlaca verilmektedir. Bu ilk başta süt verimin arttırmakta sonra ani düşüşlere neden olmaktadır.
Fazla protein verilmesi enerji kullanımını arttırdığından hayvandaki enerji açığının büyümesine neden olur.
Total enerji miktarı arttırılmadan protein oranı arttırılan rasyonlarda döl verimi düşmektedir.
Şöyle ki;
|
Protein İçeriği |
Servis Periyodu |
Gebelik Başına Tohumlama Sayısı |
|
%12.7 |
69 Gün |
1,47 Adet |
|
%16.3 |
96 Gün |
1.87 Adet |
|
%19.3 |
106 Gün |
2.47 Adet |
C – Vitamin ve mineral madde eksiklikleri:
A, D ve E Vitaminleri döl verimi üzerine direk etkili vitaminlerdir.
Eksikliklerinde servis periyodu uzar. Özellikle yüksek süt verimli hayvanlarda yoğunlaştırılmış yem ile birlikte ya da dışarıdan rasyonlarına günlük olarak ilave edilmelidir.
Mısır silajı ve üreli yemlerle yapılan uzun süreli beslemelerde ß- karoten eksikliğinden dolayı döl veriminde düşme görülür. ß- karotenin yüksek olduğu yonca ile mısır silajının beraber kullanılması bu sorunu büyük ölçüde giderir.
Kalsiyum, fosfor, selenyum, çinko, bakır, iyot, kobalt ve mangan döl verimi üzerine etkili minerallerdir. Konsantre yemler ile dışarıdan direk ya da yalama taşları ile verilebilir.
D-İneklerin verimlerine göre beslememesi:
Süt verimlerine göre gruplandırılmamış ya da otomatik yemleme yapılmayan işletmelerin genel sorunudur. Az süt veren inekler ile çok süt veren ineklere aynı miktar yemleme yapılması yüksek süt verimli hayvanların enerji, protein, vitamin ve mineral bakımından eksik beslenmesine neden olmaktadır. Bu hayvanlar vücutlarındaki rezervleri kullanarak bir süre yüksek süt verimi vermeye devam etmekte sonra zayıflamalarına paralel olarak süt verimleri de düşmektedir.
Erken laktasyondaki hayvanların kuru madde tüketimleri düştüğü için bunlara 3-4 öğün yemleme yapılması gerekmektedir. Yine yüksek süt verimli hayvanların aşırı zayıflamalarını engellemek için bunlara da bir günde yiyecekleri yemi 3-4 öğünde verilmelidir. Bunlara dikkat edilmezse servis periyodunun uzaması kaçınılmazdır.
E-Kuru dönem beslenme yanlışlıkları:
Doğum öncesi besleme seviyesinin hayvanın vücut kondisyonuna göre yeterli yapılmasının rahmin toparlanmasına ve ilk kızgınlığın görülmesi üzerine etkisi büyüktür. Bu tür yemleme bunun yanında yeniden gebe kalma ve buzağılama aralığının kısalmasına neden olur.
Kuru dönemde hayvanın ihtiyaçları oldukça farklılaşmaktadır. Örneğin protein ihtiyacı azalmaktadır. Kalsiyum az miktarda verilmelidir. İşkembe kapasitesi küçüldüğünden sindirimi kolay kaliteli kaba yemlere ihtiyaç duymaktadır. Kuru dönemdeki hayvanlara süt yemi vermeye devam ettiğimiz takdirde doğumda ve sonrasında sağlık ve verim problemleriyle karşılaşılması kaçınılmazdır.
Kuru dönemde hayvanlara meme dokularında yenilenmeyi sağlayacak, ananın ve buzağının bu dönemde ve sonrasında besin maddesi ihtiyaçlarını karşılayacak gebe inek yemleri verilmelidir. Bu yemlere doğum sonrası oluşabilecek sonun atılamaması ve süt humması gibi hastalıklara karşı A,D,E vitaminleri ile selenyum ve diğer minerallerin yeterli miktarda katılması ile bu problemler büyük ölçüde ortadan kalkmaktadır.
- Doğum İle İlgili Problemler:
|
PROBLEM |
DÖL VERİMİ |
SÜT VERİMİ |
|
Güç doğum |
Azalır |
İlk 30 gün azalır |
|
İkizlik |
Azalır |
Bilinmiyor |
|
Ölü doğum |
Azalır |
Bilinmiyor |
|
Sonun atılamaması |
Azalır |
%4 azalır |
|
Yumurtalık kisti |
Azalır |
%2-4 azalır |
|
Rahim iltihabı |
Azalır |
%2-5 azalır |
|
Doğum yolu enfeksiyonu |
Azalır |
%3-5 azalır |
|
Metabolik hastalıklar |
Azalır |
%3-5 azalır |
|
Sezeryan operasyonu |
Azalır |
% 10 azalır |
|
Abomasum deplasmanı |
Azalır |
% 20 azalır |
- Sürü Yönetim Eksiklikleri:
a-Düzenli genital organ muayenesi yapılmaması:
Servis periyodunun uzamasının en önemli nedenlerinden birisidir.
30 başa kadar olan sürülere ayda bir, 60 başa kadar olan sürülere 3 haftada bir, 150 başa kadar olan sürülere 2 haftada bir, 150 baştan büyük sürülere de her hafta genital organ muayenesi yapılmalıdır.
Bu muayenelerde aşağıda belirtilen hayvanların muayene notları kaydedilerek kontrol edilmelidir.
- Yavru atanlar
- Güç doğum yapanlar, sonunu atamayanlar, rahim enfeksiyonu olanlar
- Normal dışı akıntı gösterenler
- Doğumdan sonra 20 gün geçenler
- Doğum yapalı 60 günü geçip kızgınlık göstermeyenler
- Sık kızgınlık gösterenler
- Düzensiz kızgınlık gösterenler
- Üç defa tohumlandığı halde gebe kalmayanlar
- Aşım tohumlamayı izleyen 45-60 günde olanlar gebelik muayenesi için
- Önceden gebe olduğu bilinenler ancak kızgınlık gösterenler.
- Kuruya ayrılacak olanlar.
b- Kızgınlıkların doğru tespit edilememesi
Yapılan çalışmalarda ineklerin % 13-30 u yanlış zamanda tohumlanmaktadır. Gerçek kızgınlığın tek belirtisi ineğin başka hayvanların üzerine atlamalarına tepki göstermeyip sıkıca ayakta durması ve aşıma izin vermesidir.
Başka hayvanların üzerine atlaması, böğürmesi, fazla hareketlilik göstermesi, vulvada şişme ve akıntı gelmesi hep ikincil belirtilerdir. İkincil belirtilere göre yapılan tohumlamalarda gebelik yüzdesi düşmektedir. Kızgınlığın doğru tanınamaması ve tohumlamanın uygun zamanda yapılamamasına bağlı olarak tohumlama gebelik yüzdesi düşmekte dolayısıyla servis periyodu uzamaktadır.
|
Kızgınlığı Doğru Tanıma |
Ortalama Buzağı Aralığı (Ay) |
Gebe Kalmadığından Sürüden Çıkarma |
|
% 35 |
13.7 |
% 21 |
|
% 55 |
13.1 |
% 13 |
|
% 75 |
12.7 |
% 11 |
Kızgınlık tespit yöntemleri
- Kayıtlara göre kızgınlığı yakın olan hayvanları gözetlemek, hayvanları 8 saat arayla en az 30 dak. gözetlemek ve en az 3 kızgınlık belirtisinin görülmesi. İneklerin % 70 i saat 18.00 ile 06.00 arasında kızgınlık gösterdiğinden gece izlenmesi çok önemlidir. Gerçek kızgınlık belirtilerinin izlenebilmesi için hayvanlar mutlaka boş olmalıdır.
- Veteriner Hekim tarafından yapılan rektal muayene
- Arayıcı, işaretleyici boğaların kullanılması
- İneklerin kuyruk köklerine işaretleyici detektör kullanılması
- Vajinanın elektrik direnç değerlerinin ölçülmesi
- Kan ve süt progesteron değerlerinin ölçülmesi
c- Enfeksiyon hastalıkların kontrolü ve mücadelesi
Brucella, IBR, Tubercullos,Şap, Mastitis, Metritis ve Tırnak enfeksiyonları ile mutlaka mücadele edilmelidir.
d- İşletmenin temizliği
Hayvanların bulundukları ortamın özelliklede doğumhanelerin temiz olmaları şarttır.Kötü ortamda doğum yapan hayvanların doğum sonrası enfeksiyonlara yakalanma riski oldukça yüksektir. Meme ve tırnak hastalıkları bakımından sağımhane ve gezinti alanları da temiz olmalıdır.
Ayrıca ehil olmayan kişilerin hijyen kurallarına dikkat etmeden doğumlara müdahale etmesi de bu tür enfeksiyonların ortaya çıkmasına neden olur.
Doğumlara yapılan erken müdahalelerde vulva yırtıklarına ve doğum kanalı enfeksiyonlarına neden olmaktadır.
e- Ekonomik değerini yitiren hayvanların işletmede tutulması
Süt verimi düşmüş servis periyodu uzamış ve hala gebe kalmamış hayvanların işletmede tutulması işletmeye yük getirmektedir. Ayrıca işletmede brucella, IBR, tubercullos gibi hastalık taşıyan, memelerinden bir yada daha fazlası kör olan, gebe kalmasına engel teşkil eden bir sorunu olan hayvanlarda işletmeden çıkarılmalıdır.
f-Kayıtların doğru tutulması
Hayvanların kızgınlık, aşım ve doğum tarihleri, geçirdikleri hastalıklar, soy kütüğü, yapılan aşılamalar ve verim kayıtları başta olmak üzere hayvanla ilgili bütün olaylar kayıtlı olması gerekmektedir.
Doğru yapılan bir hayvancılığın dört ayağı vardır.
İYİ IRK, DOĞRU BESLEME, SAĞLIKLI ÇEVRE ve KAYIT TUTMADIR.
Bunlardan birisinin eksik olması durumunda yaptığımız hayvancılığın ayakta kalabilmesi düzgün yürümesi mümkün değildir